Η μαγεία και οι μάγισσες έχουν απασχολήσει την ανθρωπολογία και τη λαογραφία αμέτρητες φορές. Στη λαϊκή προφορική παράδοση, πέρα από τους μύθους, υπάρχουν τα παραμύθια και οι παραδόσεις.
Εκεί υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος από ανθρωπόμορφα και μη πλάσματα κι ένα από αυτά είναι και η μάγισσα. Πρόκειται για μια φιγούρα αμφίσημη, καθώς ο ρόλος της μπορεί να εμφανίζεται κάθε φορά διαφορετικός. Άλλες φορές μυητικός, άλλες εκδικητικός και άλλες βοηθητικός, μα πάντα τρομαχτικός όπως και να έχει.Οι μάγισσες ως κεντρικά, πολλές φορές, πρόσωπα παραμυθιών και θρύλων, βρίσκονται σε μια άλλη διάσταση, από όπου όμως υπάρχει η δυνατότητα να επικοινωνούν μαζί μας.
Με τον τρόπο τους παρεμβαίνουν σε καταστάσεις της ανθρώπινης κοινωνίας και οι άνθρωποι, φοβούμενοι την αντίδρασή τους φαίνεται να δρουν έναντι αυτών εξευμενιστικά.
Ετυμολογία λέξης
Η λέξη μάγος προέρχεται, από την αρχαία περσική λέξη mangus, που ήταν η ονομασία μιας μηδικής φυλής με ιερατικά καθήκοντα. Επίσης mangus λεγόταν και ο ιερέας της θρησκείας του Ζωροάστρη. Κάποιοι γλωσσολόγοι καταλήγουν στο συμπέρασμα, ότι mang, σημαίνει μια δύναμη που ξεφεύγει από τη συνηθισμένη ανθρώπινη και μπορεί να δημιουργήσει υπερφυσικά φαινόμενα με την αιχμαλώτιση ή τη χρησιμοποίηση αόρατων δυνάμεων και πνευμάτων.
Μάγισσες και ποντιακή κοινωνία
Οι Πόντιοι, αν και βαθιά θρησκευόμενος λαός, ταλανίζονταν από κάποιες ανασφάλειες που τους έκαναν να πιστεύουν στα πλάσματα αυτά.
Κύριος φορέας μετάδοσης αυτών των θρύλων, η προφορική παράδοση αιώνων, που την αποδέχονταν οι άνθρωποι κάθε εποχής και δεν παρέκλιναν διόλου από τις νουθεσίες των προπατόρων τους για την τήρησή της.
Θεωρούσαν τις μάισσες όντα δαιμονικά, ανθρωπόμορφα, θηλυκού γένους, που γεννιούνται, αλλά δεν πεθαίνουν ποτέ και διατηρούν πάντα τη νιότη και την ομορφιά τους.
Γι’ αυτό και τις αποκαλούσαν χαρακτηριστικά, ας εμάς καλλίον π’ είναι, που είναι καλύτερα από εμάς. Ταύτιζαν τις μάγισσες με τις νεράιδες και τις συσχέτιζαν με το υγρό στοιχειό, το τρεχούμενο πόσιμο νερό, καθώς και με την πλούσια βλάστηση. Γι’ αυτό και τις αποκαλούσαν, εκτός από μάισσα-μαϊσσάδες, ναράιδες, πεγαδίστρες, ονόματα που αποδίδουν τη φύση τους και τη σχέση τους με το νερό.
Χαρακτηριστικά των μαϊσσάδων
Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η εκπληκτική ομορφιά τους, την οποία σκιάζει μόνο μια δυσμορφία των ποδιών τους, με τις φτέρνες μπροστά και τα δάχτυλα πίσω. Σπάνια αναφέρονται ως άσχημες, κοντές και αδύνατες.
Έχουν μακριά πλούσια μαλλιά, που τα λούζουν τη νύχτα στα ποτάμια και συνήθως φορούν αραχνοΰφαντα μεταξωτά φορέματα.
Συνηθίζουν να είναι χαρούμενες, γελαστές και παιχνιδιάρες κι αγαπούν πολύ τα τραγούδια και το χορό. Χορεύουν σχεδόν πάντα με τη συνοδεία της λύρας, νταουλιού και ζουρνά.
Εκτός όμως από τον χορό, στις μάισσες αρέσει και η ιππασία. Κλέβουν τ’ άλογα από τους στάβλους και καλπάζουν ολονυχτίς. Το πρωί οι άνθρωποι τα βρίσκουν στη θέση τους καταϊδρωμένα, εξαντλημένα και με τη χαίτη τους πλεγμένη σε πολλές πλεξίδες, ένδειξη του περάσματος των μαϊσσάδων.
Στις μάισσες αρέσει να τρώνε χαβίτσ’, ποντιακό φαγητό από αλεύρι, βούτυρο και τυρί, όπως επίσης και αλευρένιο χαλβά.
Στις κύριες ασχολίες τους είναι και η κτηνοτροφία, ασχολία που είχαν και οι περισσότερες γυναίκες των ορεινών περιοχών του Πόντου. Έτσι, κάθε παρχάρι, οροπέδιο, έχει και τη μάισσά του, η οποία συνυπάρχει αρμονικά με τις παρχαρομάνες και ρομάνες του παρχαριού και όταν φεύγουν το φθινόπωρο οι παρχαρέτ’, οι κάτοικοι των παρχαριών κατά τους θερινούς μήνες, εκείνη είναι απαρηγόρητη και κλαίει.
Φαντασία ή πραγματικότητα
Οι μάισσες επιτρέπουν στους ανθρώπους να τις δουν, κατά το τελετουργικό του γάμου τους. Τότε είναι που αρπάζουν νέους που παίζουν λύρα ή νταούλι ή τραγουδούν και τους υποχρεώνουν να τις συνοδεύουν στις γαμήλιες πομπές, καθώς και στους χορούς τους.
Οι γάμοι τους γίνονται τον Μάιο.
Οι άνθρωποι βλέπουν τις νύχτες με δέος τις ατέλειωτες γαμήλιες πομπές τους, που αποτελούνται μόνο από όμορφα κορίτσια, που κρατούν στα χέρια τους κεριά και καμιά φορά γεράνια λουλούδια. Επίσης, όπου αναφέρεται γέννα, δεν αναφέρεται ανδρική παρουσία με τη μορφή του πατέρα. Όλη η υπόθεση φαίνεται να αφορά τις μάισσες και μόνο.
Μάγισσες και ποντιακή παράδοση
Οι μάισσες θεωρούνταν προστάτες φύλακες-στοιχειά των πηγών, όπου κατοικούν και παρουσιάζονται με διάφορες μορφές, γι’ αυτό τις αποκαλούσαν και πεγαδίστρες.
Υπήρχε η πίστη, πως το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, οι πεγαδίστρες σταματούν το νερό της πηγής ή της βρύσης.
Όποιος βρεθεί εκεί αυτή την ώρα μπορεί να κάνει όποια ευχή θέλει και τότε το νερό ξανάρχεται και εκπληρώνεται η ευχή από τη μάισσα. Έτσι, οι Πόντιες, τιμώντας τις μάισσες ως θεότητες –στοιχεία του νερού, κάνουν το καλαντίασμα της βρύσης, χαρίζουν δώρα την πρώτη νύχτα του χρόνου στη φύλακα του πηγαδιού, με απώτερο στόχο την εκπλήρωση μιας βαθιάς τους επιθυμίας.
Την νύχτα της Πρωτοχρονιάς οι κοπέλες κρατώντας ένα μπακιρένιο γανωμένο σαχάνι που περιείχε, ψωμί, βούτυρο, γλυκίσματα, ξηρούς καρπούς και φρούτα, πήγαιναν αμίλητες στη βρύση και πρόσφεραν στην κυρά πεγαδίστρα, για να την εξευμενίσουν λέγοντας: Κάλαντα και καλός καιρός, άμον τ’ ανοίγω το πεγάδ’ ν’ ανοίεται η τύχη μ’ και άμον το τρέχ’ το νερόν να τρέχ’ ευλοϊα. Φεύγοντας, αμίλητες πάλι, έφερναν στο σπίτι το καλαντόνερο και ράντιζαν όλους τους χώρους λέγοντας: Κάλαντα και καλός καιρός και πάντα και του χρόνου.
Επειδή, όμως, υπήρχε κι απόλυτη πίστη προς την ορθοδοξία, το λατρευτικό αυτό έθιμο του καλαντόνερου δεν επεσκίαζε ούτε τη χριστιανική εορτή των Θεοφανίων, αλλά ούτε και τον μεγάλο αγιασμό της ημέρας, που ο ιερέας επισκεπτόμενος τα σπίτια της κοινότητας, τα καθαγίαζε για το καλό του χρόνου.
Συχνά πίστευαν πως πολλές φορές οι μάισσες πειράζουν ή αρρωσταίνουν τους ανθρώπους, λόγω έλλειψης σεβασμού και τιμής προς το νερό. Για τη θεραπεία των «παρμένων», κατέφευγαν στον παπά που τους θεράπευε με αγιασμό και προσευχή. Ως αποτρεπτικά και προφυλακτικά της κακής τους επήρειας, χρησιμοποιούσαν τη φωτιά και το σταυρό. Γι’ αυτό και απέφευγαν να τριγυρνούν παράωρα, ν’ αφήνουν μόνα βρέφη και λεχώνες, να περνούν τη νύχτα τρίστρατα, να πιάνουν ή να σκουπίζουν νερό τη νύχτα και να φτύνουν κοντά σε πηγή ή πηγάδι.
Πόντιοι και μεταφυσική
Οι μάγισσες στον Πόντο είχαν ταυτιστεί περισσότερο με τις θεότητες του νερού που προστάτευαν κάθε πηγή, βρύση και πηγάδι και λιγότερο με πλάσματα δαιμονικά. Στην επιβίωση αυτών των πανάρχαιων δοξασιών στον Πόντο, σαφώς έπαιξε ρόλο και η γεωφυσική θέση της περιοχής.
Οι Πόντιοι ένιωθαν τις μάισσες κοντά τους στα νερά, στις βρύσες, στα δάση, στα παρχάρια, μέσα στα σπίτια τους.
Τις λάτρευαν και τις τιμούσαν ως προστάτιδες του ζωογόνου νερού και της φύσης, διατηρώντας αναλλοίωτη τη λατρεία τους μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Τις συμπεριλάμβαναν μέσα στα παραμύθια και στις ιστορίες και λιγότερες ήταν οι φορές που τις ξόρκιζαν και τις εξευμένιζαν ως όντα με σατανικές ιδιότητες, προσπαθώντας ν’ απαλλαγούν από την κακόβουλη επίδρασή τους. Επίσης το γεγονός ότι τοποθέτησαν ως φύλακες φυσικών στοιχείων τις μάγισσες, δηλαδή γυναίκες με υπερφυσικές ιδιότητες, πιθανά να καταδεικνύει πως κατά βάθος η κοινωνία των Ποντίων ήταν μητριαρχική και όχι πατριαρχική, όπως φαινομενικά έδειχνε.
Ίσως εν τέλει, ο διακαής πόθος του ανθρώπου να υπερβεί τα όρια του κόσμου του, να ονειρευτεί και να αγγίξει άλλους κόσμους ύπαρξης, που υπάρχουν μέσα στα υπέροχα όνειρά του, να υπήρξε και η κινητήριος δύναμη, που τροφοδοτούσε τον μύθο των μαϊσσάδων στους θρύλους και στις παραδόσεις των Ποντίων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου