Η πρωτοχρονιάτικη πίττα και το νόμισμα της Τύχης, εις την αρχαιότητα και τον Χριστιανισμό, του Όμηρου Ερμείδη - The New Year's pie and the coin of Fortune, in antiquity and Christianity, by Homer Ermides - La torta di Capodanno e la moneta di fortuna, nell'antichità e nel cristianesimo, di Omero Ermedis

 

Η πρωτοχρονιάτικη πίττα και το νόμισμα της Τύχης, εις την αρχαιότητα και τον Χριστιανισμό, του Όμηρου Ερμείδη -  La torta di Capodanno e la moneta di fortuna, nell'antichità e nel cristianesimo, di Omero Ermedis - The New Year's pie and the coin of Fortune, in antiquity and Christianity, by Homer Ermides

[η εικόνα προέρχεται από την ακόλουθη ιστοσελίδα : http://coolweb.gr/flouri-vasilopita-pos-proekypse/ ]

Η Οικογενειακή ή Δημόσια πίττα το νόμισμα της τύχης και ο άρτος του Κρόνου

  Τα Σατουρνάλια [Saturn= Κρόνος - «Saturnalia»] ή άλλως Κρόνια [εις τα ελληνικά] εορτή η οποία ήτο προς τιμή του Κρόνου και μνήμης εκείνης της Χρυσής εποχής, της ειρήνης, ευτυχίας και αφθονίας όπου δεν υπήρχαν φτωχοί και πλούσιοι και ελάμβανε χώρα την περίοδο του Δεκεμβρίου και η οποία διαρκούσε 7 ημέρες, η εορτή ξεκινούσε την 17η Δεκεμβρίου. Μαζί άρχιζε και η εορτή των Παγαναλίων. Η  εορτή αυτή ήτο με χαρές, τραγούδια, ξεφαντώματα και με ακράτητη χαρά και ενθουσιασμό, όπου αγκαλιάζοντο και φιλούσαν ο ένας τον άλλον και μετά θυσίαζαν αναίμακτα εις τον Κρόνο οι Έλληνες [*1] και εις τον διπρόσωπο Ιανό [Κρόνο] και Ήρα οι Ρωμαίοι, όπου ανταλλάσοντο ευχές, λαμπάδες και δώρα μεταξύ τους. Επίσης εις τα παιδιά έδιναν πήλινες κούκλες και γλυκά σε σχήμα βρέφους για να θυμίζουν το Κρόνο, ο οποίος τρώει τα παιδιά του. Ανάμεσα εις τα δώρα ήσαν και φρούτα τυλιγμένα σε χρυσόχαρτα, με χρυσά ή ασημένια νομίσματα μέσα τους, με τον καιρό και το πέρασμα του χρόνου, εγκατέλειψαν τα φρούτα και κράτησαν μονάχα τα νομίσματα, όπου και άρχισαν να τα κρύβουν μέσα εις τις οικογενειακές και δημόσιες πίττες, ως σύμβολα της καλής τύχης και του πλούτου.

  Με τον τρόπο αυτό, ο τυχερός του σπιτιού ή της παρέας, αυτός ο οποίος εύρισκε το νόμισμα, ανακηρύσσετο  βασιλέας της βραδιάς και εις το γλέντι που ακολουθούσε, αυτός είχε το γενικό πρόσταγμα.

  Επίσης εκτός των οικογενειακών και δημοσίων πιττών υπήρχε και ο άρτος του Κρόνου, αυτός ο οποίος ήτο από ειδική ζύμη, ώστε να τρώνε εις την κάθε οικογένεια και τρώγοντάς το να «θυμούνται» τα ωραία χρόνια χωρίς αρρώστιες, χωρίς πείνα αλλά ευτυχία.

  Η συνήθεια αυτή μεταφυτεύθηκε αργότερα εις το Βυζάντιο και από κει σε όλο το χριστιανικό κόσμο.

  Οι Φράγκοι, αντί για νόμισμα, έβαζαν μέσα εις την πίττα ένα φασόλι ή αμύγδαλο κι εκείνος ο οποίος το εύρισκε, ονομάζετο «φασουλοβασιλιάς» ή «αμυγδαλοβασιλιάς», κι αυτός είχε και το πρόσταγμα της βραδιάς που ακολουθούσε. Έτσι η πίττα επήρε το όνομα βασιλόπιττα από τον «βασιλιά» που «έβγαινε» για εκείνη την βραδιά.

[ *1  όπου τον εόρταζαν τον Απρίλιο οι Ηλείοι, ως αλλαγή του έτους ο νέος χρόνος και τον Ιούλιο κάποιες άλλες πόλεις για τον ίδιο λόγο].

  Μελετώντας μάλιστα τα έθιμα της Παλαιομάνινας Αιτωλοακαρνανίας συναντούμε τις αρχαιοελληνικές τους ρίζες, όπου φθάνουν αναλλοίωτα μέχρι τις ημέρες μας. Εις τα χωριά δε της Πίνδου την πρωτοχρονιά κόβεται η βασιλόπιτα με το νόμισμα της τύχης, γύρω από την οποία, πριν ψηθεί, τοποθετούν στεφάνι από κλαδί αμπέλου, κάτι που μας φέρνει εις τον νού τον Ιανό - Διόνυσο.      

Χριστιανική ιστορία

Η Οικογενειακή ή Δημόσια Βασιλόπιττα το φλουρί της τύχης και ο άρτος του Χριστού ή Χριστόψωμο

  Η βασιλόπιττα, δηλαδή η πίττα που κόβουν εις τα σπίτια το βράδυ της παραμονής του Αγίου Βασιλείου. Παρασκευάζεται κυρίως από αλεύρι, αυγά, ζάχαρη, γάλα, αναλόγως του είδους και είναι φουσκωτή, αφράτη, και γλυκειά. Εις την Αθήνα συνηθίζεται η λεγόμενη πολίτικη και η πίττα – παντεσπάνι, εις άλλα δε μέρη επικρατούν άλλοι τρόποι κατασκευής, με μπαχαρικά κ.λ.π. Πάντως εις όλες τίθεται μέσα νόμισμα χρυσό κωνσταντινάτο , αργυρό ή χάλκινο, αναλόγως της οικονομικής καταστάσεως κάθε οικογενείας. Επίσης σε κάποιες επαρχίες της Ελλάδος βάζουν μέσα ένα κομματάκι άχυρο, ένα κομμάτι κλήματος αμπέλου, κλώνου ελιάς, αλλού στεφάνι ξύλινο μικρό και όποιος το εύρει ένα εκ των άνωθεν θα είναι τυχερός εις τα σπαρτά, εις το λάδι και τον ελαιόκαρπο, το κρασί κ.ο.κ. Με σειρά αποφλοιωμένων αμυγδάλων επί της επιφανείας της βασιλόπιττας γράφεται η αρίθμηση του αρχίζοντος έτους.

  Η βασιλόπιττα κόβεται την παραμονή του νέου έτους κυρίως σε οικογενειακή συγκέντρωση εις την οποίαν καλούνται συγγενείς και φίλοι της οικογενείας. Προηγείται συνήθως φαγοπότι και επακολουθεί κατά κανόνα χαροπαιξία «για το καλό του καινούργιου χρόνου». Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, όπως είναι όλη η οικογένεια μετά των φίλων της συγκεντρωμένη, μόλις φθάσει η ώρα 12 τα μεσάνυκτα σβήνουν τα φώτα και μετά ένα λεπτό ανάβουν και πάλι, όπου όλοι εύχονται «ευτυχές το νέο έτος» που μόλις ήρθε. Προσκομίζεται τότε η βασιλόπιττα όπου κόβεται εις αντίστοιχα τεμάχια των παρευρισκομένων. Ο νοικοκύρης του σπιτιού κόβει το πρώτο κομμάτι του σπιτιού (αλλού είναι 1ο του Χριστού, της Παναγίας και του Αϊ – Βασίλη πριν) κατόπιν του νοικοκύρη, της νοικοκυράς, των μελών της οικογενείας κατά σειρά ηλικίας, των συγγενών, και κατόπιν των παρισταμένων όλων. Εις τους οποίους προσφέρει τα κομμάτια δίνοντας και λαμβάνοντας ευχές. Όποιος εύρει το νόμισμα θεωρείται ο τυχερός της βραδιάς και του χρόνου. Το κόψιμο της πίττας γίνεται και άλλες ημέρες του δωδεκαημέρου ώστε οι συγγενείς και οι φίλοι να μπορούν να λαμβάνουν μέρος εις το κόψιμο των βασιλοπιττών.

  Το έθιμο θεωρείται ότι προήλθε από τα Σατουρνάλια, εορτής του Κρόνου

  Η θρησκευτική παράδοση σχετική με την προέλευση του εθίμου της βασιλόπιττας, είναι συνδεδεμένη με τον Αϊ – Βασίλειο.

  Εις την Καισάρεια λοιπόν όπου  επισκόπευε ο άγιος Βασίλειος, ερχόταν ο έπαρχος της Καππαδοκίας Μόδεστος με στρατό, ο οποίος ήτο σκληρός και άρπαγας με την πρόθεση να παραδώσει την πόλη σε λεηλασία [κατά άλλους έπρεπε να μην πληρώσει φόρο, επειδή ο αυτοκράτορας Ουάλης του είχε ζητήσει να γίνει αρειανιστής, και επειδή δεν δέχθηκε του ζήτησε πλύ μεγάλο φόρο]. Ο άγιος Βασίλειος τότε κάλεσε τους πλουσίους της κατοίκους της πόλεως και εζήτησε από αυτούς να προσφέρουν νομίσματα και τιμαλφή δια να δώσει στον επερχόμενο έπαρχο, ώστε ίσως τον μεταπείσει να μην θίξει την πόλη έτσι και έγινε. Προσέφεραν όλοι και συνελέγει ικανό ποσό και αρκετή ποσότητα χρυσαφικών. 

  Αλλά ο έπαρχος είτε επειδή ντράπηκε τον επίσκοπο, είτε εκ θαύματος έφθασε στην Καισαρεία αλλ’ απήλλαξε αυτή και ούτε τα προαναφερθέντα λύτρα δέχθηκε. Ήτο παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Ο άγιος Βασίλειος ο οποίος είχε να επιστρέψει εις τους κατοίκους αυτά που είχαν προσφέρει αλλά και χωρίς να γνωρίζει τι ανήκε εις τον καθένα διέταξε την υπηρεσία της επισκοπής και ζύμωσε μικρούς άρτους, εις έκαστον των οποίων τέθηκε ανά ένα από τα τιμαλφή και χρυσά νομίσματα, τους άρτους τους δίνει με την επόμενη μετά την λειτουργία εις την εκκλησία και έτσι ο καθένας βρήκε εις τον άρτον του ότι η τύχη του έδωσε.

   Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά [από ξερό βασιλικό κ.λ.π.]. Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

  Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκοντο εις το χριστουγεννιάτικο τραπέζι.  

  Λέγεται ότι εδώ υπάρχει ο συμβολισμός της θείας κοινωνίας, όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτον της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του...

  Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Όπως εις την Μάνη, όπου κάθε οικογένεια εις το φούρνο του σπιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωμα, για να τα κόψει εις το τραπέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσπότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόμενος «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωμα κατασκευάζονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.

  Εις την Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν, ζυμώνουν 1 – 15 καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τ’ άλλα χριστόψωμα τα κάνουν με μύγδαλα και καρύδια.

  Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους βλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.

  Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.π.

  Εις την Κεφαλονιά είναι χαρακτηριστική η κεφαλλονίτικη συνήθεια, όπου όλο το σόϊ συγκεντρώνεται εις το σπίτι του πιο ηλικιωμένου. Εις το πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά «χιαστί» και επάνω τους βάνουν την «κουλούρα».

  Όλοι κάνουν ένα κλοιό γύρω ακουμπώντας καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός…» και ρίχνει λάδι στα δαυλιά, βάζοντάς τα στη φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.

   Και τέλος εις την Κρήτη όπου το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν την μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν επάνω εις το ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και εις την υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.

  Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Το κόβουν ανήμερα τα Χριστούγεννα, ανταλλάσσοντας πολλές ευχές.

 Η βιβλιογραφία αποκρύπτεται, επειδή αναπαράχθηκαν άρθρα του συγγραφέως άνευ αναφοράς του ονόματός του, της ιστοσελίδος αλλά και του βιβλίου του συγγραφέως Ομήρου Ερμείδη με τον τίτλο «Αναμνήσεις από το μέλλον του χθες», 2019

http://pirforosellin.blogspot.gr/   

 -  Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος (link). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. 

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.